Zijn leven en werk

Karel Alfons de Cock, gemeenzaam Alfons genoemd, werd in Herdersem (bij Aalst) geboren op 12 januari 1850. Net als zijn vader koos hij voor het beroep als onderwijzer en behaalde in 1869 zijn diploma aan de normaalschool in Lier. 

In de periode dat Alfons de Cock in Lier studeerde was de plek een kweekschool van Vlaamse militanten. Zo schrijft Herman Teirlinck in Oostvlaamse Zanten [25(1950 4 p 85-88] dat Alfons en klasgenoten zoals Reimond Stijns uit Mullem en Isidoor Teirlinck uit Zegelsem er les kregen van Domien Sleeckx. De meeste mannen die afstudeerden als onderwijzer keerden terug naar hun eigen parochie, met in hun hart de onblusbare liefde voor hun moedertaal. Alfons de Cock werd begin jaren ‘70 eerst hulponderwijzer in Moorsel en daarna hoofdonderwijzer in Herdersem in navolging van zijn vader. In 1879 werkte hij in een school in Denderleeuw. 

Rond 1880 leerde Alfons de Cock Volkskunde als wetenschappelijke discipline kennen tijdens een lezing van Pol de Mont. Hij raakte bijzonder gemotiveerd en enthousiast door de eindeloze voorraad saga’s, legendes, verhalen, spreekwoorden, zeden en gebruiken, vieringen en geloofsbegrippen, klederdrachten enz. die in de toenmalige dorpjes door duizenden nauwelijks geschoolde Vlamingen opgeschreven en ‘gezant’ werden. ‘Zanten’ betekent het oogsten van achtergebleven korenaren op het veld. In de nieuwe betekenis werd dat het verzamelen van het nog overgebleven materieel en immaterieel volkserfgoed. 

Alfons de Cock leverde daarna talloze bijdragen over Volkskunde in onderwijzersbladen en -tijdschriften. Daarnaast schreef hij een aanzienlijk oeuvre bij elkaar. Een van de belangrijkste werken is zijn ‘Volksgeneeskunde in Vlaanderen’ uit 1891 waarin hij de toen gekende volksbotaniek met wetenschappelijke nauwgezetheid heeft verwerkt. Met Pol de Mont bracht hij een reeks verhalen en sprookjes uit  in 1896 en met Isidoor Teirlinck verzorgde hij het driedelige ‘Sagenboek’ (1902-1908).

Andere titels uit zijn bibliografie zijn: 

• • Flora der Dendervallei (1883), 

• • Simon Stevin (1888), 

• • Arm geboren en beroemd gestorven (1889), 

• • Uit de wonderwereld (1889), 

• • Rond den Heerd (1890), 

• • Rembert Dodoens (1890), 

• • Volksgeneeskunde in Vlaanderen (1891), 

• • Wonderen uit het plantenrijk, 2 delen (1892), 

• • Dit zijn Vlaamse wondersprookjes het volk naverteld (1896) met Pol De Mont, 

• • Dit zijn Vlaamse vertelsels uit den volksmond opgeschreven (1898) met Pol De Mont,

• • Zoo vertellen de Vlamingen, ten believe van de Waalsche schooljeugd, die gaarne Nederlands wil leren (1903) met Pol De Mont, 

• • Kinderspel en kinderlust in Zuid-Nederland, 8 delen (1902-1908) met Is. Teirlinck,

• • Brabantsch sagenboek, 3 delen (1909-1912) met Is. Teirlinck, 

• • Spreekwoorden en zegswijzen afkomstig van oude gebruiken en volkszeden (1905), 

• • Spreekwoorden en zegswijzen over vrouwen, de liefde en het huwelijk (1911), 

• • Natuurverklarende sprookjes, 2 delen (1911-1912), 

• • Volkssage, volksgeloof en volksgebruiken (1918), 

• • Oude volksverhalen (1918), 

• • Merkwaardige vonissen in de volksoverlevering (1918), 

• • Spreekwoorden en zegswijzen op volksgeloof berustend, 2 delen (1920), 

• • Studiën en essays over oude volksvertelsels (1920), en 
  • Vlaamsche sagen uit den volksmond (1921).

Alfons De Cock was redacteur van het in 1888 door August Gittée en Pol de Mont opgerichte tijdschrift “Volkskunde” van 1894 tot 1914 jaar.  Het begin van de Eerste Wereldoorlog betekende een tijdelijke stop voor dit tijdschrift, maar het bestaat vandaag nog steeds.

In 1898 werd Alfons tot lid benoemd van de Maatschappij van Nederlandse Letterkunde. Zes jaar later verhuisde hij naar Brussel maar trok in 1907, na het huwelijk van zijn enige dochter, in bij haar en zijn schoonzoon in Antwerpen. 

Zijn laatste werk “Vlaamsche Sagen Uit den Volksmond” verscheen in 1921. Op 2 maart van dat jaar overleed hij op 71-jarige leeftijd aan een beroerte.

Gedenktekens te Denderleeuw

Op zondag 7 oktober 1928 herdacht de Koninklijke Bond der Oostvlaamse Volkskundigen (KBOV) Alfons de Cock op plechtige wijze met de inmetseling van een gedenksteen in de voorgevel van zijn geboortehuis in Herdersem. In de namiddag richtten de KBOV ook een gedenkteken op in Denderleeuw.
Tot begin 2000 konden volkskundigen deelnemen aan een wedstrijd waarbij een geldprijs toegekend werd uit het Alfons de Cock fonds.
Vanuit de stad Aalst kan je bovendien een wandelroute, het Alfons de Cock Pad, volgen over een afstand van 6 km.

Alfons de Bock in de bib van de KBOV

1. Alfons de Cock

Auteur: Van Es, Fernand
Uitgever: Brussel : Paginae, 1927
Jaar: 1927
Type: Boek

2. Herdenkingsalbum Alfons de Cock 1850 – 1921.

Auteur: De Cock, Alfons
Uitgever: Brugge : Excelsior, 1929
Jaar: 1929
Type: Boek

3. Volksgeneeskunde in Vlaanderen

Auteur: De Cock, Alfons
Uitgever: Gent : Vuylsteke, 1891
Jaar: 1891
Type: Boek

4. Alfons De Cock en Coenraad Busken Huet.

Auteur: Baekelmans, Lode
Uitgever: Brussel : Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten, 1942
Jaar: 1942
Type: Artikel

5. Karel Alfons de Cock

Auteur: Baekelmans, Lode
Uitgever: Gent : Drukkerij Erasmus, 1948?
Jaar: 1948
Type: Artikel

6. Volkssage, volksgeloof en volksgebruik

Auteur: De Cock, Alfons
Uitgever: Antwerpen België : Gust Janssens, 1918
Jaar: 1918
Type: Boek

7. Alfons de Cock : een Folkloristische Studie

Auteur: Van Hageland, Albert
Uitgever: S.l. : Eigen beheer, s.d
Type: Boek

8. Vlaamsche sagen uit den volksmond

Auteur: De Cock, Alfons
Uitgever: Amsterdam : Maatschappij voor goede en goedkoope lectuur, 1921
Jaar: 1921
Type: Boek

9. Studiën en essays over oude volksvertelsels

Auteur: De Cock, Alfons
Uitgever: Antwerpen : De Sikkel, 1919
Jaar: 1919
Type: Boek

10. Uit de wonderwereld : sprookjes voor grote en kleine kinderen

Auteur: De Cock, Alfons
Uitgever: Gent : Fiat, 1950?
Jaar: 1950
Type: Boek

11. Alfons de Cock : grondlegger van de volkskunde in Vlaanderen 1850-1921

Auteur: Van den Linden, Renaat
Uitgever: Antwerpen : Vlaamse Toeristenbond, 1968
Jaar: 1968
Type: Boek

12. Cock (Alfons De).

Auteur: Van Haver, Jozef
Uitgever: Bruxelles : Palais des Nations, 1977
Jaar: 1977
Type: Artikel

13. Wondervertelsels uit Vlaanderen uit de volksmond opgeteekend

Auteur: De Mont, Pol; De Cock, Alfons; Dom, Pol
Uitgever: Zutphen : Thieme, 1924
Jaar: 1924
Type: Boek

14. Tentoonstelling ingericht ter gelegenheid van de 125e verjaring van de geboortedag van Alfons De Cock (1850-1921), grondlegger en beoefenaar van de Volkskunde als wetenschap in Vlaanderen.

Uitgever: Gent : Davidsfonds Herdersem/K.B.O.V., 1975
Jaar: 1975
Type: Boek

15. Zoo vertellen de Vlamingen : ten believe en gerieve van de Waalse schooljeugd die gaarne Nederlandsch wil leeren

Auteur: De Mont, Pol; De Cock, Alfons; Van Offel, Edmond
Uitgever: Gent : Vanderpoorten, 1912
Jaar: 1912
Type: boek

Meer weten over:

• de bib van de KBOV? Klik dan hier.
• andere volkskundige nieuwtjes? Die vind je hier.

Histories, het vervolg op de werking van Heemkunde Vlaanderen, Familiekunde Vlaanderen en LECA, is erop gebrand de coronacrisis zoveel mogelijk te documenteren. Van witte lakens uithangen, tot beren voor het raam zetten en het daverend applaus om 20u ’s avonds… Bekeken vanuit heemkundig, volkskundig en familiekundig perspectief, zijn dit uitermate interessante uitingen die we graag willen bewaren voor toekomstige onderzoekers.

Hiervoor doet Hirstories graag beroep op iedereen in Vlaanderen. De organisatie roept op om filmpjes en foto’s te maken van solidariteitsacties, van hoe het dagelijkse leven eruit ziet, van lege marktpleinen en winkelstraten, van applaudisserende buren,… Bewaar ook de kaartjes die je kreeg in coronatijden, of een kettingbrief die je onlangs ontving.

Je kan helpen door:

1. Voorbeelden van bijzondere acties en fenomenen die jij tijdens de coronaperiode hebt opgemerkt op te sturen via mail naar info@historiesvzw.be. 
2. Foto’s, video’s, kaartjes, brieven en ander materiaal naar een lokaal archief of documentatiecentrum te brengen.

Door deze informatie te bewaren en te verstrekken, help je mee in kaart brengen wie welke inspanningen levert. 

• Meer info over de oproep van Histories vind je hier.
• Het Archief van de Stad Gent deed een gelijkaardige oproep. Lees er hier meer over.

Het Huis van Alijn verzamelt momenteel herinneringen, getuigenissen, foto’s en video’s van verjaardagen tijdens de lockdown. Denk aan foto’s van die prachtige verjaardagstaart, een video van je kinderen die in koor “Happy Birthday” zingen, de vele kaartjes die vrienden en familie naar je stuurden ter gelegenheid van je verjaardag,… Of misschien wil je wel getuigen over hoe je je verjaardag vierde in corona-tijden? Over hoe anders of net niet anders het was?

Wil je graag iets delen over jarig zijn in deze bijzonder periode met het Huis van Alijn, stuur dan een mailtje naar het museum via info@huisvanalijn.be. Ze delen jouw bijdrage op hun website en sociale media.

De lockdown maakt ons niet lui. Integendeel! Achter de schermen, in de veilige gezelligheid van onze thuis, werken we hard aan ons volgende jaarboek. Hiervoor zoeken we nog artikels over volkskundige onderwerpen of  auteurs die tijd willen vrijmaken om zich vast te bijten in een volkskundig thema. Ken je een leuk verhaal, weetje, of bron maar laat je het schrijven liever aan iemand anders over? Ook dan kan je ons verder helpen. Stuur een mailtje naar info@kbov.be met daarin de informatie over het artikel, de auteur of het verhaal in kwestie en verschijn eind dit jaar in ons nieuwe jaarboek.

• Meer weten over ons vorige jaarboek? Klik dan hier.

De gevolgen van COVID-19 hebben ook effect op de werking van onze vereniging. Voor het eerst in jaren zijn er geen Luistervink-lezingen gepland. De onzekerheid rond de maatregelen die evenementen omgeeft en onze bezorgdheid over de gezondheid van onze leden, deden ons beslissen om in 2020 geen volgende lezingen meer te organiseren. De eerstvolgende Luistervink zal dus plaatsvinden in 2021. We houden u graag op de hoogte over toekomstige activiteiten via deze website, onze nieuwsbrief of Facebook-pagina.

Hou het gezond en veilig, en hopelijk tot snel!

• • Bezoek onze Facebook-pagina
  • Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Normaal gezien zouden we met de KBOV op 25 en 26 april deelnemen aan Erfgoeddag. De editie van 2020 werd echter uitgesteld in de context van de Coronacrisis. Dit evenement laten doorgaan mag volgens de huidige maatregelen niet en de onzekerheid over hoe de situatie er binnen een maand zal uitzien is te groot. De beslissing om Erfgoeddag dit jaar niet te laten doorgaan weerspiegelt ook de prioriteit van de organisatie van Erfgoeddag om de veiligheid en gezondheid van organisatoren en bezoekers te garanderen. De eerstvolgende editie van Erfgoeddag zal plaatsvinden op 24 en 25 april 2021.

Wat dan met de voorbereidingen van de editie van 2020? Wel, de volgende editie herneemt eenhet thema van dit jaar: “De Nacht”. In 2021 zal de erfgoedsector dus uitgenodigd worden om activiteiten te organiseren in dezelfde lijn als dit jaar. Het thema van 2021, waarvoor “onderwijs” was gekozen, wordt op zijn beurt verschoven naar 2022.

We zien dit met de KBOV als een kans om nog een jaartje extra in te zetten op Erfgoeddag, extra creatief uit de hoek te komen en onze bezoekers extra in de watten te leggen. Van uitstel komt zeker geen afstel. Integendeel: vol goede moed en ideeën op naar Erfgoeddag op 24 en 25 april 2021!

In het nieuwsbericht van gisteren raakten we de thematiek al even aan: alle acties die we in coronatijden ondernemen, behoren sowieso tot ons collectief geheugen. Stad Gent wil daarom alles wat het dagelijkse leven te maken heeft vastleggen voor toekomstige generaties. De stad is op zoek naar getuigenissen, gedichten, liedjes, foto’s, filmpjes,… die een blik werpen op hoe we in het Gentse met de crisis omgaan.

Ook binnen honderd jaar wil de stad een beeld kunnen geven van hoe Gentenaars de coronacrisis hebben beleefd. Stad Gent deed daarom de oproep om persoonlijke verhalen, getuigenissen, gedichten, liedjes, foto’s, video’s maar ook blogs, vlogs, dagboeken, tekeningen en kunstwerken op te sturen naar archief@stad.gent.

De Gentenaars hebben zich net als alle Belgen heel flexibel getoond, en hebben de online wereld maximaal ontdekt en ingezet. Elke dag plannen we skype-telefoontjes in, vergaderen ze via conference call, volgen ze les via de digi-school,… We delen lief en leed via social media en vooral: we geven elkaar hoop via de verschillende digitale platforms.

Archief Gent weet als geen ander dat digitale informatie heel vluchtig kan zijn. Denk maar aan instagram stories die slechts 24 uur online blijven staan. Digitale informatie is op dat vlak dus heel kwetsbaar en kan snel verloren gaan. Het blijft immers niet eeuwig online beschikbaar.

Vandaar ook een warme oproep via de digitale kanalen van de KBOV: stuur je materiaal naar Archief Gent. Wil je liever na de crisis bijdragen dan kan je je gegevens achterlaten via een formulier op de website van Stad Gent.

De grootste epidemie sinds 1917. Zo waarschuwde een Vlaamse krant enkele weken terug voor de corona-plaag. Achterom kijkend naar het begin van de twintigste eeuw en zelfs nog veel verder, legt dit een paar vragen bloot. Hoe gingen onze voorouders om met pandemieën? Op welke strategieën vertrouwden ze? Hoe bleven zij op de hoogte van de aard van de ziekte?

Je hoeft niet ver terug te gaan in het verleden of zelfs in de huidige tijd niet ver te reizen om op situaties van ziekte te botsen waar religie als enige reddingsboei werd beschouwd. Verschillende heiligen boden een helpende hand. Met virussen zijn heiligen niet zo bekend en ze konden er dus ook geen voorspraak voor bedingen. Het boek “Sanctus” van Jo Claes et al. bevat meer dan 500 heiligen. En toch zou het in de situatie van vandaag geen heilige kunnen aanreiken. Een artikel op vrt nws blijkt wel een passende heilige gevonden te hebben: de Heilige Rochus, patroonheilige van besmettelijke ziekten en pestlijders. De Sint-Rochuskerk in Deurne is volledig aan deze heilige gewijd.

Onze bibliotheek herbergt een uitgebreide reeks werken over Heiligen. Een van onze vroeger voorzitters, Renaat Van Der Linden, heeft in een standaardwerk van zijn hand vastgelegd hoe devoot Vlaanderen was: “Bedevaartvaantjes, volksdevotie rond 200 heiligen op 1000 vaantjes” is de titel van het werk. Wie het zoekwoord ‘Heiligen’ intikt in Cageweb, vindt snel 90 werken in het Nederlands en een zestigtal in het Frans. Aangezien Heiligen een eerder typisch Rooms-katholiek fenomeen is, hebben we nauwelijks Engelstalige of Duitstalige werken in onze collectie.

Naast boeken vind je ook een verzameling krantenknipsels in onze bib. Een van de archieven werd aangelegd door onze veelzijdige oud-bestuurde, Maurits Broeckhove, die oneindige verzamelingen aanlegde en over tal van onderwerpen schreef: “Zeven eeuwen Stukwerkers”, “De Gentse Kant”, “De Vinkensport in Vlaanderen”,… Hij liet ook heel wat boeken na voor onze bibliotheek, die je kan herkennen aan zijn “Ex Libris” vignet dat hij in zijn boeken kleefde. Een van de verzamelingen knipsels over Heiligen werd niet zo lang geleden geïnventariseerd. Het werd een omvangrijke lijst van maar liefst 22 bladzijden. Het oudste knipsel dateert van 1939 maar de hoofdmoot situeert zich in de periode na de Tweede Wereld. In de jaren tachtig sloot hij zijn verzamelwerk af.

Hieronder vind je een voorbeeld uit die inventaris: 

Het is fantastisch om te zien hoe we samen ten strijde trekken tegen het gemene virus dat Corona of Covid-19 heet. De vele solidariteitsacties behoren na deze nare crisis vast tot ons collectief geheugen. Omdat alle hulp welkom is om onder andere de zorgsector een hart onder de riem te steken, zocht ook de KBOV naar een kans om een waardevolle bijdrage te leveren.

Onze secretaris wist enige tijd terug in pre-Corona-tijdperk via de Provincie Oost-Vlaanderen mondmaskers en Tyvek wegwerpkledij aan te kopen. Dit gebruiken wij in bepaalde gevallen bij de archivering van oude boeken en documenten. Bepaalde schimmels, zoals de aspergillus niger, die je op oude boeken en documenten kunt tegenkomen, zijn immers gevaarlijk en schadelijk voor de luchtwegen.

Wat er nog aan voorraad mondmaskers over was en wegwerpoveralls, hebben we deze week aan een ziekenhuis geschonken. Daar komen die mondmaskers en overalls op dit moment perfect van pas.

• Meer info over onze bibliotheek vindt u hier